تاثیرات سیاست های جهانی بر روابط افغانستان و ایران
دست کم چیزی که تاکنون هویدا است این است که اخیرا توجه به روابط این دو کشور همسایه در رسانه های غربی و همچنین رسانه های داخلی افغانستان پررنگ تر شده است.
افغانستان و ایران دو کشور همسایه ای است که دست کم در دو سال اخیر از خبرسازترین کشورها در منطقه بوده اند، خیلی از رویدادهای اصلی این کشورها مستقیما با مسایل جهانی و سیاست های کشورهای مقتدر چون آمریکا گره خورده است.
حضو به نسبت سنگین نیروهای آمریکا در افغانستان و امضای پیمان همکاریهای استراتیژیک میان آمریکا و افغانستان از یک سو و تنش میان ایران و آمریکا بر سر مساله هسته ای از سوی دیگر، صحنه سیاسی جالبی را در منطقه بوجود آورده است.
با این حال واقعا روابط افغانستان و ایران چگونه است و سیاست مداران دو کشور تا چه حد توانسته اند روابط خود را بدور از تاثیرات منطقه ای نگهدارند؟
در سه دهه اخیر که افغانستان درگیر شدیدترین بحرانهای سیاسی بود، ایران نقش مهم و برازنده ای در تحولات افغانستان داشت، ایران از مجاهدین در سالهای جنگ افغانستان علیه شوروی سابق حمایت کرد و حداقل هشت تشکل سیاسی در ایران بوجود آمد که حالا بخشی از بدنه اصلی دولت کنونی در افغانستان را می سازند.
بعد از سقوط رژیم طالبان در افغانستان، ایران در کنار آمریکا و جامعه جهانی از روند جدید سیاسی در این کشور حمایت کرد و در کنفرانس توکیو اعلام کرد که با پرداخت صدها میلیون دلار در بازسازی افغانستان سهم می گیرد.
منافع ملی ایران
بهرامی- سفیر ایران
آنگونه که غلام رضا بهرامی، سفیر ایران در کابل می گوید روند بعد از توافقات بن در افغانستان با منافع ملی ایران هماهنگ بوده است.
آقای بهرامی می گوید: "ما می خواهیم کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان متوقف شود، زیرا ایران از این موضوع بیشترین آسیب می بیند، همچنین وقتی به مساله مهاجران افغان در ایران نگاه کنیم، آنها باید باز گردند، تحقق این دو هدف که برای ایران بسیار مهم است مستقیما بستگی دارد به اینکه در افغانستان یک دولت قوی و مرکزی وجود داشته باشد، ثبات و امنیت در این کشور وجود داشته باشد و افغانستان بتواند به سوی توسعه گام بردارد."
از این رو آقای بهرامی تاکید می کند که روابط کشورش با افغانستان در پنج سال گذشته، بیش از هر زمان دیگری نزدیک و شفاف بوده است و ایران دلایل زیادی برای حمایت از روند کنونی در افغانستان دارد.
دفاع از خود
سفیر ایران در کابل درحالیکه به تکرار با تعبیر بومی شدن برنامه ها در افغانستان تاکید می کند که باید دولت افغانستان هرچه بیشتر کمک شود تا همه برنامه ها از جمله تامین امنیت و مبارزه علیه مواد مخدر را به عهده بگیرد اما باور دارد که نیروهای خارجی مستقر در افغانستان تاکنون صرفا در چارچوب کمک به افغانستان عمل کرده و هیچ نگرانی برای کشور سومی نمی تواند باشد.
او می گوید: "تا آنجایی که ما می دانیم وظیفه نیروهای خارجی مستقر در افغانستان کمک به نیروهای امنیتی در افغانستان و مبارزه علیه تروریسم است و تا زمانیکه در چنین چارچوبی به وظایف شان عمل کنند یقینا نمی توانند مایه نگرانی برای هیچ کشور دیگری باشند."
آقای بهرامی می افزاید: "نکته دوم این است که ما قادر به دفاع از خود و تامین منافع خود هستیم و از این نظر هیچ نگرانی نداریم. از این رو باید اضافه کنم که ما در کنار جامعه جهانی سعی می کنیم به استقرار ثبات و توسعه در افغانستان کمک کنیم."
کمک نظامی آمریکا
اخیرا دولت آمریکا اعلام کرد که ۱۰ ملیارد دلار به افغانستان کمک می کند که بیش از هشت ملیارد آن برای امور نظامی و تقویت ارتش افغانستان به مصرف خواهد رسید، شماری از کارشناسان می گویند، چنین برنامه های اگر درست توضیح و توجیه نشود ممکن است مایه نگرانی برای کشورهای همسایه از جمله ایران شود.
ولی سلطان احمد بهین، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان می گوید که این برنامه آمریکا براساس تقاضای دولت افغانستان صورت گرفته و مقصد از اجرای آن کاملا روشن است.
آقای بهین می گوید: "ما از یک و نیم سال به این سو همواره تاکید داشتیم که جامعه جهانی را به این امر متقاعد کنیم که تقویت نیروهای امنیتی افغان در مبارزه علیه تروریسم و تامین امنیت و ثبات افغانستان مهم است و این راه (تقویت نیروهای افغانی) هم ارزان تر است و هم نتیجه بهتری را به دنبال دارد."
اما آیا چنین دلایلی برای کشورهای همسایه از جمله ایران که در حال حاضر تنش جدی با ایالات متحد آمریکا دارد نیز می تواند قناعت بخش باشد؟
آیا فعالیت دپلماتیک افغانستان در پنج سال گذشته به اندازه ای فعال، مستقل و شفاف بوده است که بتواند به کشورهایی که نگاه مشکوک و دقیقی در مورد فعالیت های نظامی آمریکا در منطقه دارند، قناعت بخش باشد؟
سخنگوی وزارت خارجه افغانستان به این باور است که ایران نیاز حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان را برای این کشور درک می کند.
او می گوید: "چندی پیش آقای متکی وزیر خارجه ایران سفری به افغانستان داشت، در این سفر او خود تصریح کرد که لزوم و نیاز نیروهای خارجی مستقر در افغانستان برای ایران قابل درک است. این اظهارات آقای متکی بیان گر این مساله است که ایران بیش از هر کشور دیگر همسایه ما، در روند کنونی با افغانستان هماهنگ و همکار بوده است."
سیاست گنگ؟
ولی عبدالقیوم سجادی، کارشناس مسایل سیاسی و از نمایندگان پارلمان افغانستان نظر متقاوتی دارد. او معتقد است که سیاست خارجی افغانستان در این پنج سال، گاهی حتی برای خود دولت و مردم افغانستان نیز گنگ و نگران کننده بوده است.
آقای سجادی می گوید: "در بسیاری موارد سیاست خارجی افغانستان حتی برای کمسیون روابط بین المللی پارلمان این کشور روشن نیست، چه رسد به کسانیکه که از بیرون به سیاست خارجی ما نگاه می کنند."
داد نورانی، روزنامه نگار
داد نورانی، روزنامه نگار و از کارشناسان مسایل سیاسی در افغانستان نیز نظر مشابهی دارد، به نظر آقای نورانی یکی از دلایل اینکه در خیلی از موارد، زبان دپلماتیک افغانستان نارسا است، این است "که سیاست خارجی افغانستان در قبال برخی از کشورهای همسایه نمی تواند جدا از سیاست های منطقه ای آمریکا باشد."
خطر مداخله ایران
با این همه کارشناسان مسایل سیاسی در افغانستان باور دارند که افغانستان پیش از این همواره از این نظر آسیب دیده که نتوانسته در روابط خود توازن میان قدرت های بزرگ و کشورهای تاثیرگذار منطقه را حفظ کند.
به باور این کارشناسان حضور نیروهای خارجی به ویژه آمریکا در افغانستان اگرچه از یک طرف به سود افغانستان است، اما از سوی دیگر اگر سیاست خارجی درست مدیریت نشود، ممکن است زیان این حضور در دراز مدت بیشتر از نفع آن باشد.
داد نورانی معتقد است که اگر مدیران سیاست خارجی افغانستان نتوانند اطمینان لازم را به کشورهایی که از حضور آمریکا نگرانند بدهند، این کشورها از جمله ایران توانایی آن را دارند که اوضاع را بی ثبات کنند.
آقای نورانی می گوید: "وضعیت در حال حاضر به گونه ای است که ایران نامتمایل نیست که در افغانستان دخالت کند. شماری از طالبان حتی فرماندهان مهم آنها بعد از سقوط امارت شان در افغانستان به ایران متواری شدند و عده ای از آنها اکنون هم در ایران هستند."
او می افزاید: "اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد بعید نیست که ایران در امور افغانستان مداخله کند آن هم به گونه ای که نشانه زیادی از خود بجا نگذارد."
روابط حساس و شکننده
با این حال، هم مقامات ایرانی و هم مقامات دولت افغانستان همواره تاکید دارند که هیچ سند و شاهدی مبنی بر اینکه نشان دهد ایران به شورشیان در افغانستان کمک کرده وجود ندارد.
اخیرا یک روزنامه نگار غربی که در مرزهای افغانستان با ایران مدتی را سپری کرده بود، از برخی شورشیان نقل قول کرد که سلاح ایرانی در دست دارند و یا هم مجروحان شورشیان به شکل رایگان در ایران تداوی شده و دوباره به محل بازگشته اند.
اما مقامات هر دو کشور تاکید دارند که چنین مواردی نمی تواند دلیل همکاری ایران با شورشیان باشد.
آقای بهرامی، سفیر ایران در کابل می گوید همکاری های اطلاعاتی میان دو کشور وجود دارد و در مواردی که آنها افراد مشکوک را شناسایی کنند با آنها برخورد قانونی خواهد شد.
از اظهارات مقامات دو کشور و همچنین از بررسی های کارشناسان چنین بر می آید که روابط میان افغانستان و ایران هم نسبت به خیلی از کشورهای همسایه دیگر افغانستان و هم نسبت به زمانهای پیش از این در حال حاضر گسترده، حسنه و به نفع هر دو کشور است؛ اما درعین حال شکننده و حساس.
۳۸۷۵۳